Trên bất kỳ hệ điều hành nào, để mọi thứ có thể hiển thị trên màn hình, Linux cần một giao thức máy chủ hiển thị để quản lý các ứng dụng đồ họa. Theo truyền thống, X11 đã từng là lựa chọn hàng đầu và phát triển thành một phương thức đáng tin cậy để xử lý giao diện người dùng đồ họa (GUI). Tuy nhiên, công nghệ này ngày càng trở nên cồng kềnh và phức tạp, gây khó khăn cho việc tiếp tục phát triển. Đó chính là lý do Wayland ra đời với vai trò là một giải pháp thay thế hiện đại. Dần dần, khả năng hỗ trợ Wayland đã trưởng thành và nhiều cải tiến đã được triển khai. Hiện tại, tôi đang sử dụng Wayland trên tất cả các máy tính Linux của mình, và dưới đây là những lý do bạn cũng nên cân nhắc chuyển đổi sang giao thức hiển thị này.
1. Wayland Cung Cấp Bảo Mật Vượt Trội
Quyền riêng tư là yếu tố then chốt trong điện toán
Tôi sử dụng Linux thay vì macOS hay Windows vì tôi mong muốn một hệ điều hành mở, tự do và được xây dựng bởi cộng đồng cho việc điện toán cá nhân của mình. Tôi không muốn bất kỳ ai giám sát những gì tôi làm, cũng như không muốn thấy một quảng cáo nào khi sử dụng một chiếc máy tính mà tôi đã bỏ tiền ra mua. Đây chính là lúc Linux phát huy tác dụng với hồ sơ xuất sắc về bảo mật và quyền riêng tư, và Wayland cũng không phải là ngoại lệ.
Là một công nghệ mới hơn X11, Wayland được xây dựng dựa trên những nền tảng cũ nhưng đồng thời tìm cách khắc phục nhiều hạn chế của nó, bao gồm cả quyền riêng tư và bảo mật. Wayland thực thi cô lập client một cách nghiêm ngặt hơn. Nếu bạn đang chạy nhiều ứng dụng, chúng không thể can thiệp vào nhau – một sự khác biệt hoàn toàn so với X11, nơi các ứng dụng có thể ghi nhật ký mọi thứ và thậm chí kiểm soát các cửa sổ. Điều này mang lại sự an tâm tuyệt đối về quyền riêng tư cho người dùng Linux.
Hệ điều hành Hyprland Arch Linux trên laptop Framework, giao diện tối giản và bảo mật cao
2. Nền Tảng Hiển Thị Thế Hệ Mới
Cơ sở mã sạch hơn, sẵn sàng cho cải tiến tương lai
X11 đã tồn tại từ năm 1984, và qua nhiều thập kỷ, nó đã tích lũy một lượng lớn “hành lý” kỹ thuật (legacy baggage). Đây là điều mà Wayland được thiết kế để khắc phục nhờ bản chất là một giao thức hiển thị thế hệ mới. Wayland có cơ sở mã sạch hơn, tinh gọn hơn và ít thành phần chuyển động hơn, điều này cho phép giao thức duy trì hiệu suất và tính nhẹ nhàng với chi phí xử lý tối thiểu.
Sự phát triển của X11 đã bị đình trệ, và dường như không có nhiều động lực để khởi động lại. Đây là lý do chính khiến Wayland được tạo ra. Sẽ có thời điểm việc sử dụng X11 trở nên rắc rối hơn là đáng giá, và chúng ta đã bắt đầu thấy những dấu hiệu này xuất hiện với các hệ thống hiện đại và yêu cầu xử lý video ngày càng cao. Wayland đại diện cho một bước tiến công nghệ cần thiết cho tương lai của Linux.
Môi trường KDE Plasma trên Fedora 41 với trình duyệt Firefox và quản lý tệp Dolphin
3. Hỗ Trợ Video Hiện Đại Vượt Trội
Các tính năng và chức năng mới
Wayland được thiết kế từ đầu cho các pipeline rendering hiện đại và tích hợp tốt hơn với Vulkan cùng các nền tảng khác. Mặc dù hỗ trợ của Nvidia trên Wayland chưa tinh tế bằng X11 và đôi khi khiến người dùng card đồ họa Nvidia phải quay lại X11 để đảm bảo hoạt động mượt mà, nhưng Wayland vẫn là lựa chọn tốt hơn (và thường xuyên được ưu tiên) cho hầu hết các hệ thống dựa trên Linux hiện đại.
Các compositor sử dụng Wayland sẽ có các tính năng như vsync, compositing và độ trong suốt cửa sổ được tích hợp sẵn. Điều này dẫn đến việc hỗ trợ chia tỷ lệ phân số (fractional scaling) và HiDPI hiệu quả, cả hai đều được tích hợp vào Wayland. Nếu bạn đang sử dụng Linux với thiết lập đa màn hình với các cấu hình chia tỷ lệ và DPI khác nhau, Wayland có thể giúp mọi thứ trông hoàn hảo dễ dàng hơn nhiều.
Cuối cùng, Wayland còn tăng cường hỗ trợ màn hình cảm ứng và cử chỉ, lý tưởng cho các máy tính xách tay 2-trong-1. Nhìn chung, Wayland đang ở vị thế tốt hơn để xử lý những tiến bộ công nghệ trong tương lai. X11 sẽ không hoàn toàn bị bỏ lại phía sau, nhưng việc theo kịp sẽ trở nên khó khăn hơn.
Máy tính Linux đang chạy Netflix trên trình duyệt Google Chrome
4. Wayland Đang Trở Thành Tiêu Chuẩn Mặc Định
Ngày càng nhiều bản phân phối chuyển đổi
Mặc dù quá trình phát triển vẫn đang tiếp diễn và Wayland vẫn còn tương đối non trẻ, các bản phân phối lớn như Ubuntu và Fedora chỉ mới gần đây đã chuyển sang sử dụng Wayland làm mặc định. Điều thú vị là Canonical từng biến Wayland thành mặc định trên Ubuntu 17.10 nhưng đã phải đảo ngược quyết định này sau khi gặp phải các vấn đề với các phiên bản đầu tiên. Fedora đã sử dụng Wayland làm mặc định từ Fedora 25 cho GNOME và Fedora 34 cho KDE.
Nếu bạn đang muốn dùng thử Linux hoặc một bản phân phối mới, rất có thể bạn sẽ sử dụng Wayland thay vì X11. Các môi trường desktop phổ biến nhất, KDE và GNOME, đã làm việc để hỗ trợ Wayland một thời gian dài, và hiện tại giao thức này đã ở trạng thái tốt hơn nhiều cho việc sử dụng hàng ngày.
Vẫn còn một số ứng dụng và tính năng khác chưa được tích hợp hoàn toàn vào Wayland, đáng chú ý là phần mềm dựa trên Electron. Tuy nhiên, có những giải pháp khắc phục trên Wayland, bao gồm Xwayland, hoạt động như một lớp tương thích giữa X11 và Wayland, cho phép các ứng dụng chưa hỗ trợ Wayland vẫn có thể chạy trong các môi trường mới hơn.
Giao diện các mẫu template trong hệ điều hành Qubes OS
Wayland chưa hoàn hảo… nhưng sẽ sớm
Có một vài điều cần lưu ý với Wayland. Mặc dù X11 hiện đang trong chế độ bảo trì, Wayland vẫn có một số hạn chế, chủ yếu liên quan đến hỗ trợ hạn chế cho remote desktop, một số ứng dụng cụ thể còn phụ thuộc vào X11 và các trình quản lý cửa sổ vẫn đang dần chuyển đổi. Tuy nhiên, mọi thứ đang liên tục được cải thiện (tôi đang sử dụng Hyprland trên Wayland ngay lúc này), và Wayland chắc chắn sẽ là giao thức hiển thị của tương lai.
Wayland đang định hình tương lai của giao diện người dùng trên Linux với những cải tiến đáng kể về bảo mật, hiệu suất và khả năng tương thích với phần cứng hiện đại. Sự chuyển dịch sang Wayland của các bản phân phối lớn và các môi trường desktop phổ biến là minh chứng rõ ràng cho tiềm năng của nó. Hãy thử trải nghiệm Wayland và chia sẻ cảm nhận của bạn cùng blogcongnghe.net trong phần bình luận bên dưới nhé!