Trong những năm đầu thập niên 90, cụm từ “giống Doom” (Doom clone) không mang ý nghĩa tiêu cực mà lại là một biểu tượng danh dự. Đó là dấu hiệu cho một tựa game đầy máu me, bùng nổ và cực kỳ cuốn hút. Dù Wolfenstein 3D ra đời trước và đặt nền móng, nhưng Doom mới thực sự là “vụ nổ lớn”. Nó không phải game FPS đầu tiên, nhưng chắc chắn là game đã tạo ra sự bùng nổ mạnh mẽ nhất. Trong nhiều năm sau đó, bất kỳ game nào đi theo con đường hành động nhanh, né tránh liên tục và tiêu diệt quái vật đều được gọi là Doom clone, dù tốt hay xấu.
Tuy nhiên, không phải tất cả những game giống Doom đều là bản sao carbon. Một số tựa game đã tạo dựng bản sắc riêng với phong cách, nội dung và “tiếng nói” độc đáo. Chúng sáng tạo trong thiết kế màn chơi, yếu tố chiều dọc, không khí và cơ chế, khiến người chơi phải thốt lên: “Đây thực sự khác biệt.” Những game này có thể có cơ chế tương tự Doom, nhưng chúng đã mở đường cho riêng mình trong thể loại, khẳng định vị thế vững chắc dù vẫn đứng dưới cái bóng của huyền thoại Doom.
1. Wolfenstein 3D: Nền tảng của dòng game FPS hiện đại
Người mở đường cho thể loại FPS
Hãy bắt đầu với người cha đỡ đầu của những tựa game FPS hỗn loạn. Trước Doom, đã có Wolfenstein 3D – tựa game đặt nền móng và định hình rõ ràng cho thể loại bắn súng góc nhìn thứ nhất. Game không có tính năng ngắm bắn theo chiều dọc hay hiệu ứng ánh sáng phức tạp, nhưng Wolf 3D chưa bao giờ cần đến những thứ đó. Nó có tốc độ cao, súng ống, hành lang mê cung, khu vực bí mật chứa đầy kho báu và vũ khí, cùng với những tên lính Quốc xã được tạo hình bằng pixel sẵn sàng đón nhận đạn. Wolf 3D là tựa game đã biến thao tác “strafing” (di chuyển ngang) trở thành bản năng thứ hai cho cả một thế hệ game thủ – nếu bạn ngừng di chuyển, bạn coi như đã chết.
Dù về mặt kỹ thuật, Wolf 3D sơ khai hơn Doom, nhưng nó mang tính cách mạng. Đây là lần đầu tiên chúng ta thấy các sprite 2D có thể trông và tạo cảm giác ấn tượng đến mức nào trong không gian 3D, và lối chơi “chạy nhanh, bắn nhanh hơn” đã ra đời từ đây. Tôi vẫn nhớ lần đầu tiên mình mở được một bức tường bí mật khi anh trai chỉ cho đó là một tính năng trong game. Âm thanh “cạch” của đá, cùng với sự phấn khích khi tìm thấy một kho đạn ẩn phía sau, là một trải nghiệm khó quên. Wolfenstein 3D có thể không có lượng người hâm mộ cuồng nhiệt như Doom một năm rưỡi sau đó, nhưng nó đã ghi dấu ấn bằng cách làm điều đó đầu tiên. Không có Wolfenstein, sẽ không có Doom – không cần bàn cãi.
Hình ảnh game Wolfenstein 3D, tựa game FPS tiên phong đặt nền móng cho thể loại bắn súng góc nhìn thứ nhất.
2. Powerslave (Exhumed): “Clone” đột phá với chất Metroidvania
Chất Metroidvania độc đáo từ rất sớm
Có hai phiên bản của Powerslave (hoặc Exhumed, tùy thuộc vào nơi bạn chơi). Phiên bản PC/DOS tiêu chuẩn về cơ bản là một Doom clone thông thường với bối cảnh sa mạc. Mặt khác, phiên bản Sega Saturn lại là một điều hoàn toàn khác biệt. Các đền thờ Ai Cập cổ đại, lăng mộ ma quái, xác ướp và quái vật – tất cả được gói gọn trong một cấu trúc phi tuyến tính, nơi bạn nhận được sức mạnh và kỹ năng mới qua quá trình chơi để quay lại và tiếp cận các khu vực bị khóa trước đó. Powerslave đã có những đặc điểm và yếu tố của phong cách Metroidvania từ rất sớm, trước khi nó trở nên phổ biến.
Điều vẫn khiến tôi kinh ngạc về tựa game này là mức độ tham vọng của nó vào thời điểm đó (đặc biệt là phiên bản Sega Saturn). Game được chiếu sáng đẹp mắt, tạo không khí u ám và đầy thử thách – việc mở khóa các khả năng mới mang lại cảm giác có ý nghĩa. Thay vì nhặt một thẻ khóa để mở cửa, bạn nhận được các sức mạnh làm thay đổi toàn bộ hệ thống di chuyển hoặc khám phá của mình. Ngày nay, PowerSlave Exhumed của Nightdive là phiên bản bạn nên chơi – một bản remaster hoàn chỉnh kết hợp những điểm hay nhất của phiên bản Saturn và DOS vào một gói gọn gàng, hiện đại. Nếu bạn chưa từng chơi viên ngọc quý này, hãy trải nghiệm ngay lập tức – nếu có một tựa game từ kỷ nguyên đó thực sự xứng đáng được làm lại, đó chính là PowerSlave.
Cảnh chiến đấu trong game Powerslave Exhumed, thể hiện bối cảnh Ai Cập cổ đại và lối chơi độc đáo.
3. Duke Nukem 3D: Nâng tầm trải nghiệm bắn súng từ Doom
Phong cách và cơ chế vượt trội hơn Doom
Duke Nukem 3D đã khiến Marine của Doom trông như một cậu bé hát đồng ca (trong một thời gian). Đây là một tựa game mà nhân vật chính Duke Nukem toát lên cá tính mạnh mẽ và nhanh chóng trở thành một biểu tượng văn hóa đại chúng. Duke thô tục, tự tin và là hiện thân hoàn hảo của một anh hùng hành động cường điệu mà anh ta được tạo ra để châm biếm. Thế giới của anh ta là sự phản ánh của sự hỗn loạn đó – các câu lạc bộ thoát y, người ngoài hành tinh, quái vật đột biến và những khẩu shotgun được giấu sau máy bán soda. Khi còn nhỏ chơi game này trên một chiếc PC cũ kỹ, tôi vẫn nhớ rõ mình đã vội vàng tắt màn hình khi những cô gái nhảy múa ăn mặc hở hang xuất hiện… rồi bật lại khi không còn ai.
Tuy nhiên, Duke Nukem không chỉ có cá tính. Về mặt cơ chế, game chặt chẽ hơn Doom ở nhiều khía cạnh – có nhiều yếu tố chiều dọc hơn, tương tác nhiều hơn và chiều sâu chiến thuật cao hơn trong cách bạn tiếp cận các khu vực chiến đấu. Các món đồ như jetpack, mìn laser kích hoạt từ xa và súng thu nhỏ trong game đã thêm một lớp hỗn loạn, khiến mỗi màn chơi đều cảm thấy mới mẻ. Gọi Duke Nukem là một Doom clone là một sự đánh giá thấp. Thay vào đó, nó là một cuộc nổi loạn toàn diện chống lại mọi thứ im lặng và nghiêm túc trong dòng game bắn súng. Duke Nukem 3D đã lấy bản thiết kế của Doom, phun sơn graffiti lên đó, đốt cháy nó và dùng lửa để châm điếu xì gà của mình.
Nhân vật Duke Nukem trong game Duke Nukem 3D, một biểu tượng FPS với cá tính mạnh mẽ và phong cách riêng.
4. Rise of the Triad: “Clone” hài hước, độc đáo không lẫn vào đâu
Biết mình là “clone” và phát huy sự điên rồ
Rise of the Triad mang lại cảm giác như một giấc mơ sốt khi lần đầu tôi chơi bản remaster của nó trên DOS. Bạn chọn một trong năm đặc vụ khác nhau, mỗi người có chỉ số máu, tốc độ và sát thương riêng. Bạn chiến đấu với những kẻ thù là người thật được số hóa thay vì quái vật pixel – những kẻ thù này thực chất chỉ là các nhà phát triển đang cười và giả vờ bị nổ tung, gợi nhớ về một thời kỳ mà những ràng buộc ngân sách không thực sự quan trọng, và những người như Sam Lake chỉ cần cho mượn khuôn mặt của mình cho các nhân vật để game được phát hành. Rise of the Triad có một cá tính đặc biệt, hơi “sến” nhưng lại mang cảm giác như một bộ phim hành động cường điệu được nhồi nhét vào một đĩa mềm. Kỳ lạ, đầy tham vọng và vui hơn rất nhiều so với những gì nó đáng được nhận, Rise of the Triad là một Doom clone đích thực, nhưng lại được bỏ qua vì quá đỗi… vui nhộn.
Điều thực sự làm nên sự khác biệt của game này là sự ám ảnh với điểm số và các vật phẩm tăng sức mạnh. Bạn sẽ thu thập các đồng xu điểm số lơ lửng trong khi né tránh các quả cầu lửa và xé xác kẻ thù thành từng mảnh, với mọi thứ trong game đều nổ tung đến mức bạn sẽ dần “chai lì” với những cảnh bạo lực. Bạn nổ. Chúng nổ. Ngay cả các linh mục trong game cũng nổ tung. Kết hợp điều đó với yếu tố chiều dọc mà các nhà phát triển đã thêm vào, và bạn có một thứ rất khác biệt so với Doom về cá tính, đến mức không thể bỏ qua. Game có thể không đạt đến đỉnh cao văn hóa như các tựa game cùng thời, nhưng nó chắc chắn đã tạo ra một chỗ đứng riêng, và bản remaster Ludicrous Edition là cách hoàn hảo để trải nghiệm nó ngày nay.
Cảnh hành động trong game Rise of the Triad: Ludicrous Edition, một tựa game FPS cổ điển đầy chất hài hước và bùng nổ.
5. Heretic và Hexen: Cú đúp giả tưởng lấy cảm hứng từ Doom
Hexen nổi bật với công thức Doom độc đáo
Cả hai tựa game này rõ ràng là Doom dưới lớp vỏ ngoài – cùng engine, cùng chuyển động nhanh, cùng nhà phát hành, và thậm chí cùng lối chơi “run-and-gun” điên cuồng. Tuy nhiên, chúng thay thế cưa máy và shotgun bằng trượng, tia sét và những cuốn sách cổ. Lấy bối cảnh trong một thế giới giả tưởng đen tối, Heretic mang công thức FPS tương tự Doom đến với các pháp sư dùng phép thuật, đẩy mọi thứ lên một tầm cao mới. Trong phần tiếp theo Hexen, bạn đặc biệt có thể chọn từ ba lớp nhân vật có thể chơi được – chiến binh, giáo sĩ và pháp sư – mỗi lớp có vũ khí và cách tiếp cận riêng. Bạn có thể chọn giữ khoảng cách và niệm chú, hoặc xông vào chiến đấu với chùy và nắm đấm. Hoặc, bạn có thể tìm một điểm cân bằng ở nhân vật giáo sĩ.
Thiết kế màn chơi của Hexen, tuy nhiên, phức tạp hơn nhiều so với Doom. Bạn sẽ mở khóa các khu vực mới trong những bản đồ cũ bằng chìa khóa hoặc khả năng có được sau nhiều giờ chơi, thay vì chỉ tìm và nhặt thẻ khóa cho cánh cửa tiếp theo. Giao chiến trong game vẫn giữ được sự dữ dội, nhưng trong Heretic, nó đi kèm với phép thuật, ma thuật và các di vật thánh. Đây có thể coi là tiền thân của công thức Souls-like, chỉ hai thập kỷ trước và được kết hợp với một game bắn súng góc nhìn thứ nhất.
6. Blood: Tuyệt đỉnh game dùng Build engine và hơn thế nữa
Bản remaster Fresh Supply hoàn hảo nhất
Không có gì bí mật khi Blood là Doom clone yêu thích của tôi, đồng thời cũng là game DOS mà tôi yêu thích nhất. Không phải chỉ vì những xô máu và chất kinh dị hài hước – mà còn vì màn hóa thân khó quên của Caleb do Stephan Weyte lồng tiếng. Anh cũng chính là người lồng tiếng cho Captain Claw, nhân vật chính trong một trong những game platformer yêu thích mọi thời đại của tôi. Caleb là một nhân vật tỉnh dậy sau nhiều thế kỷ với lòng thù hận chống lại một con quỷ đã lừa anh ta lãnh đạo một giáo phái rồi phản bội anh. Giờ đây, anh ta đầy những câu nói đùa mà chỉ mình anh ta mới thấy buồn cười. Hãy nghĩ đến Ash từ Evil Dead, nhưng dữ tợn hơn, undead và với một khiếu hài hước bệnh hoạn – Blood biết mình thật lố bịch, và nó tận hưởng điều đó.
Về mặt cơ chế, Blood đã làm mọi thứ rất tốt. Kho vũ khí thật điên rồ – một khẩu súng bắn pháo sáng, những cây thuốc nổ không giới hạn, một búp bê voodoo, và một cây đinh ba để bạn có thể tiếp cận gần hơn với quỷ và những kẻ cuồng tín. Kẻ thù nhanh nhẹn, ồn ào và đông đảo, còn thiết kế màn chơi thì sáng tạo và đầy không khí. Và bây giờ, nhờ vào bản remaster tuyệt vời của Nightdive, Fresh Supply, không có lý do gì để bạn bỏ lỡ nó. Đây là cách tốt nhất để chơi một trong những game dùng Build engine hay nhất từng được tạo ra. Trong tất cả các bản remaster của các tựa FPS cổ điển mà chúng ta đã nhận được, đây là bản đã thực hiện tốt nhất.
Cảnh hành động kinh dị trong game Blood: Fresh Supply, một trong những game FPS kinh điển nhất sử dụng Build engine.
Những game “giống Doom” này đã vượt thời gian
Nếu bạn đang muốn khám phá lại kỷ nguyên của những tựa game bắn súng góc nhìn thứ nhất cổ điển, hãy bắt đầu với những cái tên này. Hãy gọi chúng là “họ hàng thân thiết” thay vì bản sao.
Hầu hết những game giống Doom đều bị lãng quên theo thời gian, và có lý do chính đáng. Các tựa game như CyberMage, TekWar, Blake Stone và Corridor 7 đã cố gắng kiếm tiền từ công thức của Doom, nhưng lại thiếu đi linh hồn, phong cách hoặc khả năng tồn tại lâu dài. Mặt khác, những game như Blood và PowerSlave đã tự tạo dựng bản sắc riêng, tìm được lượng khán giả cuồng nhiệt và vượt qua thử thách của thời gian.
Nếu bạn có ý định khám phá lại kỷ nguyên của những Doom clone, hãy bắt đầu với những tựa game này. Chúng không chỉ là những bản sao đơn thuần – hãy gọi chúng là những “hậu duệ” xuất sắc, những huyền thoại theo cách riêng của mình. Bạn nghĩ tựa game FPS kinh điển nào xứng đáng được nhắc đến? Hãy chia sẻ ý kiến của bạn trong phần bình luận bên dưới nhé!