Khi làn sóng đổi mới công nghệ vẫn không ngừng tiến lên, một bộ phận đáng kể người dùng lại có xu hướng quay về quá khứ – đặc biệt trong bối cảnh AI đang tràn ngập mọi ngóc ngách, trở thành cái cớ để các tập đoàn tăng giá dịch vụ phần mềm mà chúng ta không thể sở hữu. Mọi thứ dường như đang bị “thuê hóa”, từ trò chơi điện tử, phần mềm dạng dịch vụ (SaaS) cho đến phim ảnh và sách. Ngay cả phần cứng cũng phải đối mặt với tình trạng lỗi thời hóa có chủ đích, các bản nâng cấp bắt buộc và cuộc đấu tranh không ngừng nghỉ cho “quyền được sửa chữa”.
Công nghệ retro mang đến một lựa chọn khác – cơ hội để biến một thứ gì đó trở thành của riêng chúng ta. Từ các hệ thống trò chơi điện tử cổ điển đến đĩa vinyl, phần cứng và phương tiện retro đã hòa nhập vào cuộc sống hàng ngày thay vì chỉ nằm trên kệ của những nhà sưu tầm. Nhưng công nghệ retro không chỉ dừng lại ở nỗi nhớ; nó là một nền tảng mạnh mẽ cho sự sáng tạo và khả năng làm chủ công nghệ cá nhân.
Chúng ta yêu thích việc tìm kiếm những công dụng mới cho công nghệ cũ, từ việc tái sử dụng ổ cứng cho đến xây dựng máy chủ đa phương tiện từ các linh kiện không còn dùng nữa. Công nghệ cũ vừa quen thuộc lại dễ hiểu hơn, đồng nghĩa với việc nó dễ dàng bị “hack”, “mod” và tìm thấy những ứng dụng mới – thậm chí là những điều mà nó chưa từng được thiết kế để làm. Đây không chỉ đơn thuần là hoài niệm; đó là một sự đánh giá lại có ý thức về vai trò và cảm giác của công nghệ trong một kỷ nguyên luôn trực tuyến.
1. Sự Đơn Giản Biến Công Nghệ Cũ Thành Linh Hoạt
1.1. Khám Phá và Cộng Đồng – Nơi Kiến Thức Được Chia Sẻ
Khi các hệ thống trò chơi điện tử hay máy tính đời đầu ra mắt, chúng từng là những thiết bị tiên tiến và phần lớn thiết kế của chúng, bao gồm cả cách hoạt động, đều là độc quyền. Nhưng theo thời gian, các sơ đồ mạch bị rò rỉ, bằng sáng chế hết hạn, và những người đam mê tò mò đã đảo ngược kỹ thuật những “hộp đen” tưởng chừng khó hiểu. Khi kiến thức chung về mạch điện và linh kiện phát triển, khả năng hiểu và sửa đổi những cỗ máy này của chúng ta cũng tăng lên.
Việc thay thế các tụ điện trong chiếc Commodore 64, mod một hệ thống retro để xuất tín hiệu composite hoặc HDMI, hay viết một trò chơi BASIC đơn giản mang lại một đường cong học hỏi rõ ràng và hữu hình. Rào cản gia nhập thấp: linh kiện rẻ, tài liệu có sẵn rộng rãi và các cộng đồng rất sẵn lòng giúp đỡ người mới bắt đầu.
Sự dễ tiếp cận đó đã biến việc sửa chữa và phục hồi thành một “thể loại” riêng. Các kênh YouTube như The 8-Bit Guy đã đạt hơn một triệu người đăng ký bằng cách đi sâu vào các định dạng phương tiện hiếm và kỳ lạ mà nhiều người chưa từng nghe đến. Chính YouTuber Ben Heck là người đã khiến một trong những máy console hiếm nhất mọi thời đại – nguyên mẫu Nintendo PlayStation – hoạt động trở lại. Và các nhà sáng tạo như Sayaka’s Digital Attic mang đến một cái nhìn yên bình về cuộc sống của những người có sở thích giống như tôi, những người chỉ làm điều này để giải trí.
Bàn làm việc của tôi là một trong những nơi tôi tìm đến để thư giãn. Thật không may, tôi sẽ không thể tiếp cận nó trong vài tháng – vì vậy, hiện tại, tôi đang sống gián tiếp qua những câu chuyện này.
2. Tiềm Năng Vô Hạn Của Công Nghệ Retro
2.1. Mỗi Phát Hiện Là Một Cơ Hội Sáng Tạo
Trong thế kỷ trước, con người đã tạo ra một lượng công nghệ đáng kinh ngạc, và rất nhiều trong số đó vẫn còn ẩn mình trong lịch sử. Luôn có một cỗ máy ít được biết đến khác để ta tình cờ khám phá – một cổ vật nữa đang chờ được thấu hiểu.
Lấy ví dụ chiếc Bendix G-15, một máy tính từ năm 1956 sử dụng ống chân không cho cả logic và bộ nhớ. Một số người coi nó là máy tính kỹ thuật số lâu đời nhất còn hoạt động ở Bắc Mỹ – ít nhất là được biết đến công khai. Nặng khoảng một tấn, chiếc G-15 gần đây đã được YouTuber Usagi Electric phục hồi. Nó có bộ nhớ trống 2.160 từ 29-bit, cộng thêm 20 từ bổ sung cho các chức năng đặc biệt và bộ nhớ truy cập nhanh.
Chi phí cơ bản của máy là 49.500 USD vào thời điểm đó, nhưng một cấu hình hoạt động thường gần hơn 60.000 USD – tương đương hơn 700.000 USD khi điều chỉnh theo lạm phát hiện tại. Ngoài ra, nó có thể được thuê với giá 1.485 USD mỗi tháng (khoảng 17.460 USD hiện nay). Nó không bao giờ được thiết kế cho người tiêu dùng; nó được tạo ra cho mục đích khoa học và công nghiệp.
Nếu một cỗ máy như vậy được chế tạo ngày nay, hầu hết chúng ta sẽ không bao giờ nhìn thấy nó – giống như chúng ta đã không thấy nó vào thời điểm đó. Nó quá chuyên biệt, quá đắt đỏ và quá xa rời cuộc sống hàng ngày. Tuy nhiên, thông qua những nỗ lực phục hồi và các nền tảng trực tuyến, chúng ta giờ đây có cơ hội chứng kiến những hệ thống hiếm có này hoạt động. Những người như Usagi Electric không chỉ mang phần cứng trở lại – họ còn mang theo cả lịch sử, cho chúng ta một cái nhìn vào cách những cỗ máy ban đầu này hoạt động, cách chúng được chế tạo và tại sao chúng lại quan trọng. Đây không chỉ là bảo tồn – đây còn là giáo dục.
3. Công Nghệ Hiện Đại Vượt Xa Tầm Tay Cá Nhân
3.1. Phức Tạp Hóa và Hạn Chế Tiếp Cận
Công nghệ tiên tiến hiện đại, như chip lượng tử Majorana 1 đầu tiên trên thế giới của Microsoft được hỗ trợ bởi kiến trúc lõi tô pô, gần như không thể nắm bắt trừ khi bạn đã nghiên cứu sâu trong lĩnh vực này. Ngay cả các vi mạch bên trong điện thoại và máy tính xách tay hàng ngày của chúng ta cũng có quá nhiều lớp phức tạp đến mức việc hiểu hoặc sao chép chúng đòi hỏi các công cụ chuyên dụng, phòng sạch và cơ sở hạ tầng công nghiệp khổng lồ. Đó cũng là lý do tại sao việc nghĩ rằng chúng ta có thể đơn giản mang tất cả quá trình sản xuất này trở lại Hoa Kỳ chỉ sau một đêm là không thực tế.
Những nỗ lực gần đây – như các chính sách dựa trên thuế quan của cựu Tổng thống Trump nhằm hồi sinh sản xuất phần cứng trong nước – khó có thể mang lại kết quả đáng kể trong một nhiệm kỳ. Nền kinh tế Hoa Kỳ đã phát triển xa rời ngành sản xuất, chuyển trọng tâm sang SaaS, cơ sở hạ tầng đám mây và công nghệ thông tin. Cố gắng đảo ngược xu hướng này ở quy mô lớn không chỉ là phản kinh tế mà còn đi sai hướng chiến lược với quỹ đạo của ngành.
4. Tái Tạo Quá Khứ, Kiểm Soát Hiện Tại
4.1. Sức Mạnh DIY Trong Thời Đại Thông Tin
Nhưng nếu việc giành lại quyền kiểm soát công nghệ hiện đại là nằm ngoài tầm với, thì việc khôi phục công nghệ cũ lại không – và, trớ trêu thay, chính sự chuyển dịch của chúng ta sang các hệ thống thông tin đã làm cho điều này trở nên khả thi. Sự trỗi dậy của các nền tảng mã nguồn mở, cộng đồng trực tuyến và hàng thập kỷ tài liệu được chia sẻ đã tạo ra một kho kiến thức rộng lớn mà những người có sở thích có thể khai thác. Chúng ta đã có thời gian để nghiên cứu các hệ thống retro, và phần lớn chúng giờ đây có thể được cá nhân hiểu, sửa đổi hoặc xây dựng lại.
Trong khi việc tự chế tạo các mạch tích hợp của riêng chúng ta là không khả thi, chúng ta có thể thiết kế các PCB tùy chỉnh, in 3D vỏ bọc cho các dự án của mình hoặc thậm chí xây dựng các máy tính 4-bit hoạt động chỉ từ các transistor, điện trở và các linh kiện rời rạc khác. Những gì từng đòi hỏi đội ngũ kỹ sư và phòng thí nghiệm đắt đỏ giờ đây có thể được thực hiện trên một tấm thảm hàn trong gara của ai đó.
Dự án in 3D được hỗ trợ bởi Raspberry Pi, minh họa khả năng sáng tạo từ linh kiện cũ
Khả năng tiếp cận đó mang lại sức mạnh. Chúng ta không chỉ sở hữu những cỗ máy này – chúng ta còn có thể làm chủ chúng. Chúng ta có thể tháo rời, xây dựng lại và định hình chúng để phù hợp với sự tò mò và sáng tạo của mình. Trong một kỷ nguyên của các thiết bị bị niêm phong và hệ thống trừu tượng hóa, việc tự tay xây dựng phần cứng retro là một lời nhắc nhở rằng quyền làm chủ kỹ thuật thực sự vẫn nằm trong tầm với.
5. Thế Hệ Số Tìm Đến Sự Thoải Mái Từ Analog
5.1. Giải Thoát Khỏi Gánh Nặng Thuật Toán
Một thế hệ mới đã lớn lên hoàn toàn trong thế giới hậu công nghiệp – được nuôi dưỡng bởi internet, định hình bởi các thuật toán và thông thạo các hệ thống kỹ thuật số. Họ đã phát triển một bộ kỹ năng, kỳ vọng và cách tư duy khác. Nhưng trong khi sự thông thạo kỹ thuật số của họ có thể được khai thác để xây dựng tương lai, họ hiếm khi được trao không gian hoặc công cụ để làm điều đó. Thay vào đó, họ bị mắc kẹt trong các hệ sinh thái được thiết kế để khai thác sự chú ý, dữ liệu và lao động – những hệ thống bóc lột họ trong khi chủ động từ chối họ bồi thường, quyền tự chủ hoặc quyền sở hữu.
Và họ biết điều đó. Họ hoàn toàn nhận thức rằng thời gian và sự sáng tạo của mình đang bị thu hoạch, thương mại hóa và bán đi – mà không có sự cho phép của họ và không có thù lao. Các hệ thống được tạo ra để kết nối và trao quyền thay vào đó lại đang vắt kiệt họ, khóa họ vào vai trò người tiêu dùng và nội dung thay vì người sáng tạo. Vậy họ có thể tìm đến đâu?
Nếu các nền tảng của hiện tại được thiết kế để kìm hãm họ, nhiều người đang chọn cách nhìn về quá khứ. Công nghệ cũ mang đến một lối thoát – một lối thoát không bị kiểm soát bởi các chỉ số hoặc việc kiếm tiền.
Máy chơi game Game Boy Advance SP với trò Donkey Kong Land 2, biểu tượng của sự thoải mái analog
Phần cứng cũ cũng mang lại một sự chuyển hướng tâm lý – những buổi chơi game không căng thẳng, không bloatware, không bản vá lỗi và không thông báo đẩy tranh giành sự chú ý. Không có gì cập nhật trong nền, không có gì yêu cầu dữ liệu cá nhân và không có gì kéo người chơi hướng tới các giao dịch mua trong ứng dụng. Những gì bạn có trước mắt là những gì bạn được chơi.
Kiểu tối giản kỹ thuật số đó có thể mang lại cảm giác nghi lễ. Nó cho phép người dùng thoát khỏi việc luôn bị rao bán một thứ gì đó, bị bảo phải suy nghĩ gì và bị thúc đẩy liên tục kiểm tra thông báo. Đó không phải là từ chối sự tiến bộ – đó là khôi phục sự hiện diện.
6. Thẩm Mỹ Cũ Nền Tảng Cho Sáng Tạo Mới
6.1. Sáng Tạo Trong Giới Hạn
Khi quyền tiếp cận tương lai bị cắt đứt, con người quay sang những gì vẫn còn mở. Và đối với một thế hệ lớn lên trong các hệ thống khép kín, điều đó thường có nghĩa là quay ngược lại. Không phải vì quá khứ tốt hơn, mà vì nó vẫn nằm trong tầm với. Khao khát sáng tạo không bao giờ biến mất – nó chỉ tìm thấy bất kỳ công cụ nào có sẵn.
Vì vậy, họ xây dựng bằng những gì họ có thể: pixel art, chiptunes, zines và phần cứng giả lập. Họ tạo ra các trò chơi như Shovel Knight và Celeste – những tựa game mượn giao diện và giới hạn của các hệ thống 8-bit, nhưng đẩy lối chơi và cơ chế theo những hướng hoàn toàn mới. Họ làm việc bên trong những chiếc hộp cũ này – bảng màu 256 màu, bốn hoặc năm kênh âm thanh, độ phân giải màn hình cứng nhắc – và tạo ra những tác phẩm có cảm giác chính xác và có chủ ý.
Thiết lập chiptune với các máy chơi game Nintendo Game Boy, thể hiện sự sáng tạo trong giới hạn công nghệ cũ
Những giới hạn không làm nghẹt thở sự sáng tạo – chúng mài giũa nó. Khi ranh giới đã được biết, bạn có thể tập trung. Không có phỏng đoán, không có việc mở rộng tính năng, không có cập nhật để theo đuổi. Chỉ có một bộ công cụ giới hạn và một khung vẽ rõ ràng. Những phong cách này vẫn tồn tại không phải vì chúng đơn giản, mà vì giới hạn của chúng minh bạch, và làm việc trong chúng đòi hỏi những lựa chọn thực sự.
Cho đến khi tương lai mở ra, đây là nơi mọi người đang tạo ra mọi thứ – bên trong những chiếc hộp mà họ hiểu rõ.
7. Tận Dụng Những Gì Chúng Ta Đã Có
7.1. Phản Ứng Với Văn Hóa Vứt Bỏ
Rác thải điện tử hiện vượt quá 60 triệu tấn mỗi năm, và ngày càng nhiều người có sở thích coi các dự án retro là một câu trả lời cho vấn đề đó. Việc cứu hộ các linh kiện cũ, sửa chữa các hệ thống lỗi thời và tìm cuộc sống thứ hai cho phần cứng bị lãng quên không chỉ mang tính thực tế – đó còn là một sự phản kháng thầm lặng chống lại thiết kế dùng một lần.
Rất nhiều người trong chúng ta có một “nghĩa địa” máy tính để bàn được cất ở đâu đó. Hộp đựng cáp. Hàng đống ổ cứng cũ. CPU và GPU từ năm, mười, mười lăm năm trước. Cá nhân tôi đã cứu hộ và bán hàng trăm thanh RAM từ gần như mọi thế hệ, cùng với hàng chục bộ xử lý và card PCIe. Và nhu cầu vẫn còn đó.
Tôi thường tự hỏi ai đang mua những thanh SDRAM cũ đó để làm gì – các linh kiện từ dự án cũ của tôi sẽ làm gì trong tương lai?
Công nghệ retro đã trở thành một nguồn tài nguyên hackable vô tận. Tôi đã học cách hàn bằng cách tháo rời các thiết bị điện tử bỏ đi. Tôi học cách sửa máy tính bằng cách tự xây dựng chúng từ bất cứ thứ gì tôi có thể tìm thấy. Và nếu bạn đang đọc bài này, rất có thể bạn cũng đã làm như vậy.
8. Vì Sao Công Nghệ Retro Lại Thịnh Hành Trở Lại
8.1. Hơn Cả Nỗi Nhớ – Một Sự Phản Kháng Im Lặng
Có lẽ sự hồi sinh của retro không chỉ là nỗi nhớ – đó là một hình thức phản kháng thầm lặng. Lỗi thời hóa có chủ đích, mô hình thuê bao, sự phụ thuộc vào đám mây và mất quyền sở hữu đã tạo ra một bối cảnh mà việc lựa chọn công nghệ hữu hạn, cục bộ và có thể sửa chữa được lại mang cảm giác như một cuộc biểu tình. Sử dụng phần cứng cũ trở thành một cách để chống lại, để từ chối việc liên tục nâng cấp và bị kiếm tiền không ngừng.
Theo nghĩa đó, công nghệ retro tồn tại song song với các phong trào “chậm” khác – như thời trang chậm (slow fashion), tự sửa chữa (DIY repair) hoặc ăn uống từ nông trại đến bàn ăn (farm-to-table). Đây không chỉ là những lựa chọn thẩm mỹ. Chúng là những lựa chọn văn hóa. Chúng đánh đổi sự tiện lợi để lấy sự kết nối, hiệu quả để lấy sự thân mật.
Máy chơi game cầm tay FPGA Analogue Pocket, đại diện cho sự kết hợp giữa công nghệ retro và hiện đại
Nhưng văn hóa cổ điển không tồn tại trong chân không. Nó được thúc đẩy bởi cơ sở hạ tầng hiện đại. Các nền tảng như eBay và Etsy biến những gì từng là những món đồ hiếm ở chợ trời thành tài nguyên toàn cầu. Các máy console FPGA như Analogue Pocket tái hiện các định dạng cổ điển với độ chính xác hiện đại. Các hướng dẫn trên YouTube phá bỏ rào cản kiến thức. Và in 3D tạo ra các bộ phận cho những thứ không ai còn sản xuất nữa.
Văn hóa không chỉ lặp lại – nó tái xuất hiện với bối cảnh. Và bối cảnh ngày nay được định nghĩa bởi các hệ thống đóng, sự tiêu thụ thụ động và sự ngắt kết nối với cách mọi thứ thực sự hoạt động. Retro là một sự trở lại với sự tiếp xúc.
Một đống linh kiện điện tử được tháo từ các bảng mạch cũ, biểu tượng của tư duy sửa chữa và tái sử dụng
Nhìn Về Phía Trước Bằng Cách Nhìn Về Quá Khứ
Công nghệ máy tính retro cho thấy sự tiến bộ không phải là một đường thẳng – nó di chuyển như một xoắn ốc. Luôn tiến về phía trước, nhưng luôn xoay vòng qua những ý tưởng trước đó từ một góc độ khác. Vào đúng thời điểm, quá khứ phù hợp với những gì chúng ta cần trong hiện tại, và trở thành một phần của con đường một lần nữa.
Sự đơn giản, khả năng tự sửa chữa và đặc tính cảm giác là những giá trị không bao giờ biến mất – chúng chỉ bị bỏ qua bởi kinh tế quy mô. Và khi sự phức tạp tăng tốc trở lại thông qua AI và sự trừu tượng hóa, hãy mong đợi nhiều người hơn sẽ tìm đến công nghệ cũ để tìm kiếm sự kiểm soát mà họ thực sự có thể nắm bắt được.
Đồng thời, AI đang bắt đầu định hình lại những gì có thể. Các công cụ từng đòi hỏi cả một đội ngũ đang trở nên dễ tiếp cận với từng cá nhân. Sự thay đổi đó cuối cùng có thể mở ra tương lai cho một thế hệ đã bị “nhốt” bên ngoài. Chúng ta vẫn sẽ phải đối phó với sự kiểm soát của doanh nghiệp và các nền tảng bị nắm giữ chặt chẽ, nhưng giờ đây các công cụ để chống lại chúng đang bắt đầu xuất hiện.
Công nghệ retro mang lại cho chúng ta một điểm neo. Nó là một điểm ổn định để buộc một đường dây trong khi chúng ta khám phá những gì sắp tới. Nó cung cấp kiến thức chúng ta cần để hiểu những gì chúng ta đang bước vào, và một nơi để nghỉ ngơi trong khi các hệ thống phía trước tiếp tục mở ra. Sự phục hưng của công nghệ retro nhắc nhở chúng ta rằng đổi mới và suy ngẫm có thể song hành – và đôi khi, cách nhanh nhất để đến tương lai là thông qua việc học hỏi về quá khứ.
Bạn nghĩ sao về xu hướng công nghệ retro? Bạn có từng tự sửa chữa hoặc “mod” một thiết bị cũ nào chưa? Hãy chia sẻ câu chuyện và ý kiến của bạn trong phần bình luận bên dưới nhé!