Cài đặt song song hai hệ điều hành (dual-boot) Windows và Linux trên cùng một máy tính là một trải nghiệm thú vị và tương đối dễ dàng. Mặc dù vậy, không phải lúc nào quá trình này cũng diễn ra suôn sẻ. Người dùng thường xuyên gặp phải tình trạng hai hệ điều hành cố gắng “ghi đè” lên nhau, đôi khi Windows tự động khởi động mà không hiển thị tùy chọn vào Linux, và ngược lại. Điều này có thể gây ra những phiền toái không nhỏ cho người dùng.
Tuy nhiên, tôi nhận thấy rằng việc thực hiện một số điều chỉnh cấp hệ thống có thể cải thiện đáng kể độ ổn định và khả năng tương tác giữa Windows và Linux. Mặc dù tôi sử dụng NixOS, nhưng các nguyên tắc và mẹo được thảo luận dưới đây vẫn áp dụng rộng rãi cho hầu hết các bản phân phối Linux khác, giúp bạn có trải nghiệm dual-boot Windows và Linux mượt mà hơn.
Giao diện desktop Hyprland trên laptop Framework chạy Arch Linux minh họa hệ điều hành Linux trong môi trường dual-boot
1. Đồng bộ thời gian hệ thống nhất quán
Nếu bạn đang dual-boot Windows với bất kỳ bản phân phối Linux nào, bạn có thể đã nhận thấy sự chênh lệch thời gian giữa hai hệ điều hành. Khi bạn sử dụng Linux, thời gian hiển thị chính xác, nhưng khi khởi động vào Windows, thời gian lại bị sai lệch và ngược lại. Điều này có thể gây nhầm lẫn, đặc biệt khi cả hai đều được kết nối internet và cài đặt tự động cập nhật ngày giờ.
Vấn đề xuất phát từ cách mỗi hệ điều hành xử lý đồng hồ phần cứng (hardware clock). Theo mặc định, Linux giả định đồng hồ thời gian thực (real-time clock) được đặt theo múi giờ UTC (Coordinated Universal Time), trong khi Windows thường coi đó là giờ địa phương. Sự không khớp này thường khiến đồng hồ hệ thống bị lệch khi chuyển đổi giữa hai hệ điều hành, dẫn đến các vấn đề cho các ứng dụng và nhật ký cần độ chính xác về thời gian.
Một cách để khắc phục vấn đề này là cấu hình cả hai hệ điều hành sử dụng cùng một tiêu chuẩn thời gian. Ví dụ, bạn có thể cấu hình Windows sử dụng UTC giống như Linux. Một lựa chọn khác là đảm bảo cả Linux và Windows đều được thiết lập để tự động đồng bộ hóa ngày, giờ và múi giờ qua internet.
2. Tắt tính năng Khởi động nhanh (Fast Startup) của Windows
Tính năng “Khởi động nhanh” (Fast Startup) của Windows sử dụng chế độ ngủ đông một phần trong quá trình tắt máy. Khi tính năng này được bật, Windows sẽ để hệ thống file ở trạng thái ngủ đông. Linux sẽ phát hiện trạng thái này và từ chối gắn (mount) các phân vùng NTFS để tránh rủi ro tiềm ẩn, vì ổ đĩa chưa được gỡ bỏ một cách an toàn.
Để ngăn chặn vấn đề này, bạn nên tắt tính năng Fast Startup để Windows luôn thực hiện tắt máy hoàn toàn và gỡ bỏ các ổ đĩa của nó một cách đúng cách. Việc này giúp hệ thống file luôn nhất quán và tránh nguy cơ hỏng dữ liệu khi Linux sau này truy cập cùng một ổ đĩa, đảm bảo trải nghiệm dual-boot Windows và Linux ổn định.
3. Sử dụng định dạng NTFS cho phân vùng dữ liệu dùng chung
Khi cần một phân vùng dữ liệu dùng chung giữa Windows và Linux, tôi thường định dạng nó dưới dạng NTFS. NTFS hỗ trợ tính năng journaling (ghi nhật ký) và được cả hai hệ điều hành hỗ trợ nguyên bản, giúp duy trì tính toàn vẹn của hệ thống file ngay cả khi xảy ra các sự cố tắt máy hoặc treo hệ thống bất ngờ. So với NTFS, định dạng exFAT không có journaling và dễ bị hỏng hơn trong những tình huống tương tự.
Bằng cách sử dụng NTFS, bạn có thể đọc và ghi dữ liệu an toàn từ cả hai hệ thống mà không phải lo lắng về việc một hệ điều hành gây hỏng hệ thống file. Tôi cũng tránh sử dụng các tính năng chỉ dành cho Windows như mã hóa BitLocker trên phân vùng đó để đảm bảo quyền truy cập mượt mà từ cả hai môi trường.
4. Căn chỉnh chế độ khởi động firmware (UEFI/Legacy BIOS)
Giao diện console của NixOS thể hiện môi trường hệ điều hành Linux trong bối cảnh dual-boot
Tôi cài đặt và khởi động cả Windows và Linux trong cùng một chế độ firmware, tốt nhất là UEFI trên các hệ thống hiện đại. Chạy một hệ điều hành ở chế độ UEFI và hệ điều hành còn lại ở chế độ Legacy BIOS có thể dẫn đến các vấn đề phức tạp và thường không đáng tin cậy. Sử dụng cùng một chế độ sẽ đơn giản hóa quá trình khởi động và cho phép firmware hệ thống chuyển đổi giữa các hệ điều hành mà không gặp thêm sự cố.
Tôi cấu hình cả hai hệ điều hành sử dụng UEFI để Secure Boot, phân vùng hệ thống EFI (EFI system partitions) và các mục khởi động (boot entries) được xử lý một cách nhất quán. Điều này cho phép tích hợp tốt hơn với các trình quản lý khởi động hiện đại như GRUB hoặc systemd-boot, đồng thời kích hoạt các tính năng như thời gian khởi động nhanh hơn và hỗ trợ ổ đĩa lớn hơn 2 TB với sơ đồ phân vùng GPT. UEFI cũng lưu trữ các mục khởi động trực tiếp trong firmware, giúp việc chuyển đổi giữa các hệ điều hành hoặc quản lý thứ tự ưu tiên khởi động dễ dàng hơn thông qua menu firmware.
5. Phân lập bộ nạp khởi động (bootloader) của Linux
Màn hình GNU GRUB cung cấp các tùy chọn khởi động hệ điều hành Linux (Ubuntu) trong môi trường dual-boot
Windows có xu hướng cho rằng nó là hệ điều hành quan trọng nhất và đôi khi là duy nhất trên máy, điều này trở nên rõ ràng khi đôi lúc nó ngăn bạn khởi động vào Linux. Các bản cập nhật Windows hoặc thay đổi firmware cũng có thể ghi đè cài đặt UEFI và xóa các mục khởi động cho các hệ điều hành khác. Đây là một vấn đề đã biết, vì các bản cập nhật Windows có lịch sử xóa các bootloader không phải của Windows và thường loại bỏ menu GRUB trong quá trình này.
Để bảo vệ cài đặt Linux của mình, tôi thường sử dụng một phân vùng EFI riêng hoặc đảm bảo nó có một mục khởi động riêng biệt trong firmware. Tôi cũng tránh đặt bộ nạp khởi động của Linux trong cùng đường dẫn EFI với Windows, điều này giúp giảm khả năng nó bị ghi đè.
Giao diện Visual Studio Code đang chạy trên Ubuntu, minh họa khả năng làm việc của Linux sau khi tối ưu dual-boot
Dual-boot vẫn có những hạn chế
Mặc dù việc cài đặt song song Windows và Linux mang lại nhiều lợi ích, nhưng nó cũng đi kèm với một số hạn chế nhất định. Nếu bạn không muốn cam kết với việc thiết lập dual-boot, bạn vẫn có thể chạy Linux cùng với Windows bằng cách sử dụng máy ảo (virtual machine). Trên thực tế, sử dụng máy ảo có thể là lựa chọn thực tế hơn cho các hệ thống chỉ có một ổ đĩa. Tuy nhiên, cũng có một vài nhược điểm đáng cân nhắc trước khi quyết định thiết lập một hệ thống dual-boot hoàn chỉnh.
Hy vọng với 5 mẹo tối ưu trên, bạn sẽ có trải nghiệm dual-boot Windows và Linux mượt mà và ổn định hơn. Nếu bạn có bất kỳ thắc mắc hoặc mẹo bổ sung nào, hãy để lại bình luận bên dưới. Đừng quên khám phá thêm các bài viết khác của chúng tôi về thế giới công nghệ để nâng cao kiến thức của bạn!